Auw! Je hebt een rare val gemaakt en komt thuis van een bezoekje aan de huisarts of de spoedeisende hulp met de diagnose hersenschudding. Wat is dat nou eigenlijk precies? Wat kun je dat het beste doen en.. wat beter niet?
Wat is een hersenschudding?
Een hersenschudding noemen we tegenwoordig ook wel licht traumatisch hersenletsel. Bij een hersenschudding worden de hersenen als het ware in de schedel geschud. Stel: je hebt een ongeluk waarbij je eerst naar voren klapt, vervolgens met je hoofd op de grond komt en dan tot stilstand komt. Je hersenen botsen dan eerst tegen de voorkant van de binnenkant van de schedel en daarna – door het tot stilstand komen – tegen de achterkant van de binnenzijde van de schedel. Daarbij kan er schade ontstaan aan de axonen, de uitlopers van zenuwcellen, doordat deze uitgerekt worden. Er kunnen soms zelfs hele kleine bloedinkjes optreden. (1,2)
Bij een hersenschudding kan je buiten bewustzijn raken, maar dat hoeft niet per se, je kunt ook zonder bewustzijnsverlies een hersenschudding hebben. Bij een hersenschudding mag er per definitie maximaal 30 minuten aan bewustzijnsverlies geweest zijn. Soms hebben mensen ook “retrograde amnesie”: een gat in het geheugen. Mensen weten dan niet meer hoe het ongeluk is gebeurd. (3,4)
Welke klachten horen bij een hersenschudding?
De klachten die bij een hersenschudding kunnen horen, kunnen heel erg variëren. Ze kunnen van mild tot heel heftig zijn. Je kunt hoofdpijn, migraine, misselijkheid, overgevoeligheid voor licht en/of geluid ervaren, duizeligheid, meer emotioneel zijn, problemen hebben met concentreren, geheugenproblemen, hersenmist, prikkelbaarheid, oorsuizen, visuele klachten, slaapstoornissen en hevige vermoeidheid ervaren. (1,3)
Gelukkig gaat een hersenschudding bij de meeste mensen vanzelf over. Maar uit recent onderzoek blijkt dat ook tot wel zo’n 40% na 6 maanden nog klachten heeft. (5) Het gaat dan met name om vermoeidheid, concentratie en geheugen problemen. Dit kan het oppakken van het dagelijks leven flink belemmeren. Goed dus om alert te zijn op hoe jouw herstel verloopt en zo nodig hulp te zoeken.
Last van een hersenschudding? Tips voor jouw herstel!
1. Eerst even rust De eerste 24 tot 48 uur is het goed even echt rust te houden, weinig schermtijd, veel slapen, ontspannen. (6,7,8,9) Je gebruikt je brein bij alles wat je doet, dus alles kost inspanning voor je brein. Als jij je enkelbanden hebt verrekt ga je ook niet meteen weer hardlopen. Bij een hersenschudding dus ook niet, eerst even rust. Vermijd activiteiten waar je klachten van toenemen, zowel fysiek als mentaal.
2. Geen bedrust Ga daarentegen niet hele dagen in bed liggen – hoe graag je dat misschien wilt. Vroeger was dit bij een hersenschudding vaak het advies, maar tegenwoordig weten we dat je brein ook stimulatie nodig heeft om te herstellen. Als je de hele dag onder de dekens gaat liggen, kunnen je klachten toenemen. Als je daarna weer actief wordt kan dat ook extra klachten geven, wat ertoe kan leiden dat je angstig of onzeker wordt om nieuwe dingen te ondernemen. (6,7,10, 11,12,13,14)
3. Geen alcohol Drink bij voorkeur geen alcohol! (4) Alcohol is slecht voor je herstel en kan de klachten verergeren. De eerste 6 weken na een hersenschudding kun je dit beter helemaal vermijden.
4. Rustig opbouwen
Na die eerste 2 dagen ga je rustig aan opbouwen. Kleine stukjes wandelen in een rustige omgeving, kleine simpele taken in het huishouden. Doe niet meteen te veel, probeer ervoor te zorgen dat je klachten er niet door toenemen. Blijf onder de drempel die een toename van klachten geeft. (6,7,8,9) Als dat goed gaat kun je verder opbouwen. Wissel rust, mentale en fysieke inspanning met elkaar af. Bijvoorbeeld: een halfuurtje je e-mail verwerken, dan even een ademhalingsoefening gevolgd door een korte wandeling. Hierdoor kun je beter aanvoelen wat het effect is van een activiteit en bepalen wat je nodig hebt. Ook kun je stabieler opbouwen. Door te snel op te bouwen en onvoldoende af te wisselen kun je onzeker worden en denken: “Ik kan dit niet meer”. Dat brengt negatieve gedachten en gevoelens met zich mee, wat herstel in de weg kan zitten. Plan rustmomenten in, zodat je niet over je grenzen gaat. Je kunt bijvoorbeeld mediteren, ademhalingsoefeningen doen of een kleine powernap. Gaat het beter? Dan kun je de periodes van rust afbouwen en de periodes met activiteit uitbreiden.
5. Slaap Vermoeidheid is een van de meest voorkomende klachten na een hersenschudding. (1,5) Zorg voor een regelmatig ritme met voldoende slaap. Slaap is ontzettend belangrijk voor je hersenen. Maar, doe dit wel ’s nachts! Je wilt niet je dag-nachtritme omdraaien. Ga op tijd naar bed en zorg voor een goede slaap hygiëne.
6. Emoties Door je hersenschudding of bijvoorbeeld door het ongeluk waarbij je het letsel hebt opgelopen kun je je extra emotioneel of geprikkeld voelen. Ook angst en somberheid komen geregeld voor na een hersenschudding. (1,5) Geef ruimte aan je emoties door ze te delen of op te schrijven zodat je ook emotionele rust kunt ervaren.
7. Beweeg! Je brein herstelt sneller als je beweegt. De eerste 2 weken is het wel verstandig om (contact)sporten die het risico op een nieuwe hersenschudding geven te vermijden. (1,2,6,7) Doordat je nog wat trager kunt zijn is de kans op een nieuwe hersenschudding namelijk vergroot. Dus even geen judo, andere vechtsporten, balsporten, enzovoort. Als je herhaaldelijk een hersenschudding oploopt geeft dit namelijk meer kans op blijvende klachten. Er zijn studies die laten zien dat bij bepaalde contactsporten waarbij mensen vaak een hersenschudding oplopen (American Football of boxen) dit kan leiden tot chronische traumatische encefalopathie. Een neurodegeneratieve ziekte waarbij schade aan het brein ontstaat door de herhaalde klappen.
Uit onderzoek blijkt dat dit bij veel meer contact sporten voorkomt dan eerder gedacht. De klappen op het hoofd hoeven niet altijd te leiden tot bewustzijnsverlies. Het is niet duidelijk waar de drempel ligt: hoe vaak of hoe ernstig de hersenschuddingen moeten zijn om dit beeld te veroorzaken. (15) Iets dat wel kan is wandelen, fietsen (met helm) of spieroefeningen. Bouw rustig op. Merk je dat het goed gaat? Dan kan de intensiteit omhoog, blijf wel onder de drempel die een toename van klachten geeft en onder 80% van je maximale hartslag (220 – je leeftijd). Gaat dit ook goed? Dan kun je weer je trainingen van je normale sport oppakken. Pas als dit ook een periode goed gaat, kun je weer wedstrijden doen. (6) Ben je helemaal niet sportief? Vraag dan een fysiotherapeut om je te begeleiden, zodat jij je brein stimuleert en tegelijk niet over de grens gaat.
8. Overprikkeling Heb je last van alle geluiden, licht? Komt alles heel hard op je af? Dan kan het zijn dat jouw filter het (nog) niet goed doet. Dit kan ontzettend vermoeiend zijn en veel extra klachten geven. Je kunt de prikkels tijdelijk dempen met bijvoorbeeld oordopjes of een zonnebril. Probeer dit wel af te wisselen met periodes zonder oordoppen of zonnebril, anders worden je hersenen steeds gevoeliger.
9. PTSS? Heb je steeds last van nare herinneringen aan de situatie waarin je de hersenschudding hebt opgelopen? Zijn er allerlei situaties die deze herinneringen oproepen? Wil je er eigenlijk helemaal niet aan denken, maar lukt het je maar niet om er niet aan te denken? Ga je situaties vermijden? Heb je een fysieke reactie op deze herinneringen of gedachten? Kun je niet slapen of heb je nachtmerries? Mogelijk heb je te maken met het post traumatische stress syndroom (PTSS). We weten uit onderzoek dat mensen met PTSS vaker langdurige klachten houden na een hersenschudding. (5, 16) Ga bij twijfel dus naar de huisarts en bespreek dit. Indien nodig kan de huisarts je verwijzen naar een psycholoog voor een traumabehandeling zoals EMDR.
10. Wanneer naar de huisarts? Als je in de eerste tijd na de hersenschudding een forse toename van hoofdpijn krijgt, moet braken, last hebt van sufheid of verwardheid is dit een reden om te huisarts (of huisartenpost) in te schakelen. (17,18) Als je op de spoedeisende hulp bent geweest kan het zijn dat er een afspraak gepland wordt op de laag traumatisch schedelhersenletsel poli (LTSH poli). Dit is dan de aangewezen plek om je klachten te bespreken. Als je bij de huisarts/huisartsenpost geweest bent krijg je meestal geen standaard controle afspraak. Als je na 2 weken nog helemaal geen verbetering merkt (of zelfs verslechtering) het verstandig is om naar de huisarts te gaan. Ook als je na 6 weken nog flink beperkt bent door je klachten kun je beter even langs de huisarts gaan. Als je daar te lang mee wacht kun je jezelf gedragspatronen aanwennen die niet helpend zijn. Je kunt onzeker of angstig worden over je herstel wat je flink in de weg kan zitten. Als je eerder al veel psychische klachten hebt gehad, PTSS of migraine is de kans wat groter op langdurige klachten en is het extra verstandig om tijdig om hulp te vragen. (5,16)
Andere vormen van hulp na een hersenschudding
Er zijn verschillende opties voor passende hulp. Ga bijvoorbeeld aan de slag met een fysiotherapeut, deze kan je helpen bij onder andere pijnklachten, conditie opbouw en balans. Of ga naar een eerstelijns ergotherapeut gespecialiseerd in hersenletsel. Deze kan jou helpen om balans te vinden in je energie, ook weet deze persoon hoe je om kunt gaan met overprikkeling. Ook zou je naar een neuro-optometrist kunnen gaan als je veel visuele klachten (klachten van het zien) hebt. Zat je al voor je hersenschudding niet lekker in je vel of worstelde je met psychische problemen? Dan kan een psycholoog/POH GGZ nuttig zijn. Overleg met je huisarts of de LTSH poli wat voor jou het beste is.
Levin, H. S., & Diaz-Arrastia, R. R. (2015). Diagnosis, prognosis, and clinical management of mild traumatic brain injury. The Lancet Neurology, 14(5), 506–517. https://doi.org/10.1016/s1474-4422(15)00002-2b
Capizzi, A., Woo, J., & Verduzco-Gutierrez, M. (2020). Traumatic Brain Injury. Medical Clinics of North America, 104(2), 213–238. https://doi.org/10.1016/j.mcna.2019.11.001
Nederlands huisarts genootschap. (2015, 1 februari). Hoofdtrauma. NHG-Richtlijnen. Geraadpleegd op 29 december 2020, van https://richtlijnen.nhg.org/standaarden/hoofdtrauma#literature-ref-19
Nederlandse vereniging voor Neurologie. (2010, 6 januari). Licht traumatisch hoofd/hersenletsel - Startpagina - Richtlijn - Richtlijnendatabase. Richtlijn licht traumatisch hoofd/hersenletsel. Geraadpleegd op 29 december 2020, van https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/licht_traumatisch_hoofd_hersenletsel_lth/licht_traumatisch_hoofd_hersenletsel_-_startpagina.html
Cnossen, M. C., Van der Naalt, J., Spikman, J. M., Nieboer, D., Yue, J. K., Winkler, E. A., Manley, G. T., Von Steinbuechel, N., Polinder, S., Steyerberg, E. W., & Lingsma, H. F. (2018). Prediction of Persistent Post-Concussion Symptoms after Mild Traumatic Brain Injury. Journal of Neurotrauma, 35(22), 2691–2698. https://doi.org/10.1089/neu.2017.5486
McCrory, P., Meeuwisse, W. H., Aubry, M., Cantu, B., Dvořák, J. ř., Echemendia, R. J., Engebretsen, L., Johnston, K., Kutcher, J. S., Raftery, M., Sills, A., Benson, B. W., Davis, G. A., Ellenbogen, R. G., Guskiewicz, K., Herring, S. A., Iverson, G. L., Jordan, B. D., Kissick, J., . . . Turner, M. (2013). Consensus statement on concussion in sport: the 4th International Conference on Concussion in Sport held in Zurich, November 2012. British Journal of Sports Medicine, 47(5), 250–258. https://doi.org/10.1136/bjsports-2013-092313
McCrory P, Meeuwisse W, Dvorak J, et al Consensus statement on concussion in sport—the 5th international conference on concussion in sport held in Berlin, October 2016 British Journal of Sports Medicine 2017 (51) 838-847.
Uptodate. (2020a). Uptodate Acute mild traumatic brain injury (concussion) in adults. Acute mild traumatic brain injury (concussion) in adults. Geraadpleegd op 24 november 2020, van https://login.proxy-ub.rug.nl/login?qurl=https://www.uptodate.com%2fcontents%2facute-mild-traumatic-brain-injury-concussion-in-adults%3fsearch%3dtbi%2520mild%26source%3dsearch_result%26selectedTitle%3d1%257E150%26usage_type%3ddefault%26display_rank%3d1#H456567049
Uptodate. (2020b). Uptodate Patient education: Concussion in adults (The Basics). Patient education: Concussion in adults (The Basics). Geraadpleegd op 24 november 2020, van https://www-uptodate-com.proxy-ub.rug.nl/contents/concussion-in-adults-the-basics?search=tbi%20mild&topicRef=4828&source=see_link
De Kruijk, J. R. (2002). Effectiveness of bed rest after mild traumatic brain injury: a randomised trial of no versus six days of bed rest. Journal of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry, 73(2), 167–172. https://doi.org/10.1136/jnnp.73.2.167
DiFazio, M., Silverberg, N. D., Kirkwood, M. W., Bernier, R., & Iverson, G. L. (2015). Prolonged Activity Restriction After Concussion. Clinical Pediatrics, 55(5), 443–451. https://doi.org/10.1177/0009922815589914
Schneider, K. J., Iverson, G. L., Emery, C. A., McCrory, P., Herring, S. A., & Meeuwisse, W. H. (2013). The effects of rest and treatment following sport-related concussion: a systematic review of the literature. British Journal of Sports Medicine, 47(5), 304–307. https://doi.org/10.1136/bjsports-2013-092190
Schneider, K. J., Leddy, J. J., Guskiewicz, K. M., Seifert, T., McCrea, M., Silverberg, N. D., Feddermann-Demont, N., Iverson, G. L., Hayden, A., & Makdissi, M. (2017). Rest and treatment/rehabilitation following sport-related concussion: a systematic review. British Journal of Sports Medicine, 51(12), 930–934. https://doi.org/10.1136/bjsports-2016-097475
Thomas, D. G., Apps, J. N., Hoffmann, R. G., McCrea, M., & Hammeke, T. (2015). Benefits of Strict Rest After Acute Concussion: A Randomized Controlled Trial. PEDIATRICS, 135(2), 213–223. https://doi.org/10.1542/peds.2014-0966
Stein, T. D., Alvarez, V. E., & McKee, A. C. (2014). Chronic traumatic encephalopathy: a spectrum of neuropathological changes following repetitive brain trauma in athletes and military personnel. Alzheimer’s Research & Therapy, 6(1), 4. https://doi.org/10.1186/alzrt234
Yue, J. K., Cnossen, M. C., Winkler, E. A., Deng, H., Phelps, R. R. L., Coss, N. A., Sharma, S., Robinson, C. K., Suen, C. G., Vassar, M. J., Schnyer, D. M., Puccio, A. M., Gardner, R. C., Yuh, E. L., Mukherjee, P., Valadka, A. B., Okonkwo, D. O., Lingsma, H. F., & Manley, G. T. (2019). Pre-injury Comorbidities Are Associated With Functional Impairment and Post-concussive Symptoms at 3- and 6-Months After Mild Traumatic Brain Injury: A TRACK-TBI Study. Frontiers in Neurology, 10. https://doi.org/10.3389/fneur.2019.00343
SEHzorg. (z.d.). Hersenschudding – SEH Zorg. SEHzorg hersenschudding. Geraadpleegd op 24 november 2020, van https://sehzorg.nl/hersenschudding/
Nederlands huisarts genootschap. (z.d.). Thuisarts | Betrouwbare informatie over ziekte en gezondheid. Thuisarts.nl. Geraadpleegd op 29 december 2020, van https://www.thuisarts.nl/